امروز ۲۳ جمادی‌الثانی سالروز درگذشت آیت‌الله سید هاشم میردامادی نجف‌آبادی است؛ فقیه، مجتهد و مفسر نام‌آور شیعه که افزون بر جایگاه والای علمی و معنوی، در تحولات سیاسی و اجتماعی مشهد در دوران پهلوی اول و مبارزه با استبداد رضاخانی در جریان کشف حجاب، به‌ویژه واقعه مسجد گوهرشاد، نقشی تأثیرگذار داشت. به همین مناسبت به فرازهایی از زندگی و فعالیت‌های علمی و مبارزاتی این عالم ربانی و مجاهد نستوه می‌پردازیم.
از تحصیل علم تا تألیف کتاب‌های علمی
سید هاشم میردامادی در سال۱۳۰۳ هجری قمری (۱۲۶۵ش) در نجف اشرف متولد شد. خاندان وی ایرانی‌الاصل بودند و نسب وی با هشت واسطه به میربرهان‌الدین محمدباقر استرآبادی، معروف به میرداماد، از فلاسفه بزرگ ایرانی می‌رسد. آیت‌الله میردامادی پدربزرگ مادری رهبر معظم انقلاب بودند.
سید هاشم در سن دو سالگی پدر خویش را از دست داد و تحت حمایت پر مهر مادری فاضل و پاک‌سیرت، دوران کودکی را سپری کرد. وی از کودکی علاقه زیادی به کسب معرفت به‌ویژه علوم دینی داشت. از قول خود ایشان نقل شده است: «من از سنین قبل از بلوغ، علاقه سرشاری به مجالس علما و رجال علمی داشتم. بیشتر وقت من، در محضر شخصیت‌های بزرگ و مراجع آن وقت می‌گذشت و آمادگی فوق‌العاده‌ای برای کسب فضائل و پذیرش هرگونه استفاده علمی داشتم و تنها آرزوی من، رسیدن به مقامات عالی علم و عمل بود. از طرفی مادرم به دلیل سختی در امر معاش، اصرار داشت در پی کسب‌وکار بروم تا آنکه از یکی از استادان خود خواستم نزد مادرم بیاید و وی را راضی به ادامه تحصیل من کند. در نتیجه، این مشکل از پیش پایم برداشته شد».
مرحوم میردامادی پس از فراگیری مقدمات علوم حوزوی، در حوزه علمیه نجف مشغول به تحصیل شد. وی دروس اخلاق و عرفان را نزد بزرگانی همچون سید احمد کربلایی، سید مرتضی کشمیری و میرزا جواد ملکی تبریزی و فقه و اصول را در محضر آیات عظام آخوند محمدکاظم خراسانی، میرزا محمدتقی شیرازی و میرزا حسین نایینی فراگرفت و در دوران جوانی به درجه رفیع اجتهاد رسید.
این عالم بزرگ در طول عمر بابرکت خود، آثار بسیاری را تألیف کرد که از جمله آن‌ها می‌توان به رساله‌ای در رجعت (ترجمه کتاب «سیف‌الامة و برهان‌الملة» ملااحمد نراقی)، رساله‌ای در علم اخلاق و عرفان (شرح‌حال علمای بزرگی که به حضور حضرت صاحب‌الزمان(عج) رسیده‌اند)، حاشیه بر العروة الوثقی و دوره کامل تفسیر قرآن با عنوان «خلاصة البیان فی تفسیر القرآن» اشاره کرد.
سلوک اخلاقی و معنوی
آیت‌الله سید هاشم میردامادی نجفی از نظر زهد و تقوا، کم‌نظیر و برجسته بود. ایمان، اصالت و نجابت خانوادگی، شوق کامل به تکمیل و تهذیب نفس و همنشینی با مردان حق، از او وجودی متعالی ساخته بود که جز رضای الهی را در نظر نداشت. حب و بغض وی، روی محور خدا و بسیار متواضع، فروتن و بی‌ادعا بود. به گفته‌ها و درددل‌های مردم عنایت کامل داشت و با تمام وجود برای رفع مشکل دیگران می‌کوشید.
این عالم ربانی همچنین دارای صفای باطن و روشنی ضمیر بود. گاه اتفاق می‌افتاد که او در عالمی دیگر سیر می‌کرد. بیشتر اوقات شبانه‌روز را به عبادت و ذکر خداوند می‌پرداخت. در هیچ حال نوافل شبانه و یومیه‌اش ترک نمی‌شد. حتی برخی از نوافل را در مسیر مسجد می‌خواند. از مرحوم علامه طباطبایی درباره زهد و تقوای این عالم ربانی چنین نقل شده است: «آقای سید هاشم میردامادی اَعبَد طلاب نجف بود».
مهاجرت به مشهد و برپایی محافل قرآنی در مسجد گوهرشاد
آیت‌الله میردامادی تا سال ۱۳۴۰ قمری در شهر نجف اقامت داشت و سپس به دلیل احتمالاً بیماری، ابتدا به همدان و سپس مشهد مهاجرت کرد. این روحانی عالی‌مقام، در مدت نزدیک به ۴۰ سال سکونت در مشهد مقدس، هر شب در یکی از شبستان‌های مسجد گوهرشاد، پس از اقامه نماز جماعت مغرب و عشا به تفسیر آیات قرآن می‌پرداخت. جلسات تفسیر قرآن این عالم ربانی، بسیار جذاب و پرشور بود و شیفتگان و ارادتمندان مشتاق، هر شب برای بهرمندی از این سفره گسترده حکمت و معرفت به مسجد گوهرشاد آمده و از منبر بی‌پیرایه و نفس گرم ایشان، سخنان خدا را می‌شنیدند.
آیت‌الله محمد محمدی گلپایگانی درباره شخصیت آیت‌الله میردامادی می‌گوید: «ایشان یکی از علمای صاحبنظر حوزه علمیه خراسان در تفسیر و قرآن‌پژوهی بود و حدود ۴۰ سال بدون تعطیلی در مسجد گوهرشاد حرم مطهر امام رضا(ع) به این امر اهتمام می‌کرد. وی شناخت کاملی نسبت به احادیث و روایات اهل‌بیت(ع) داشت».
مبازرات سیاسی علیه رژیم پهلوی
آیت‌الله میردامادی در تحولات سیاسی و اجتماعی مشهد، در دوره پهلوی اول که وحشت و خفقان رضاخانی بر ایران سایه افکنده بود، نقشی تأثیرگذار داشت و در دفاع از اسلام، سخت بی‌پروا بود. ایشان در کنار برخی از علمای بزرگ مشهد خواستار توقف قانون بی‌حجابی پهلوی شد.
این مجاهد نستوه در جریان قیام مردم مشهد در اعتراض به حکومت رضاخان و تجمع در مسجد گوهرشاد در سال ۱۳۱۴ شمسی، حضوری فعال داشت. پس از حمله دهشت‌بار رژیم پهلوی به حرم مطهر رضوی و کشتار مردم در مسجد گوهرشاد، آیت‌الله میردامادی به همراه دیگر علمای تراز اول مشهد، در منزل آیت‌الله سید یونس اردبیلی جلسه‌ای تشکیل دادند و با صدور اعلامیه‌ای تند، از عملکرد ددمنشانه حکومت وقت و رضاخان اعلام انزجار کردند. پس از این اقدام، هر یک از اعضای این جلسه به منطقه‌ای تبعید شدند. آیت‌الله میردامادی هم پس از مدتی بازداشت در زندان، برای مدت هفت سال به سمنان و سپس شهرری تبعید شد. وی در دوران تبعید نیز به ارشاد و روشنگری مردم می‌پرداخت. مرحوم حاج شیخ احمد مجتهد تهرانی، مدیر مدرسه میرزا جعفر در تهران نقل می‌کند: «با حضور مرحوم سید هاشم در شهرری و اقامه نماز جماعت در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی(ع)، همه جماعات تحت‌الشعاع حضور ایشان قرار گرفت و بعد از اندک زمانی به اول عالم و شخصیت شهر ری معروف شد».
آیت‌الله سید هاشم میردامادی نجف‌آبادی، سرانجام پس از عمری مجاهدت و خدمت، با کوله‌باری از عمل صالح در شامگاه ۲۳ جمادی‌الثانی ۱۳۸۰ قمری، ۱۳۳۹خورشیدی بدرود حیات گفت و پیکر ایشان در حرم مطهر رضوی به خاک سپرده شد.
خبرنگار: زهرا دلپذیر
نظر شما